Wzmacnianie naturalnej odporności - moda czy konieczność?

Nastała jesień, a zima zbliża się wielkimi krokami. To sygnał, że wkraczamy w okres wzmożonej zachorowalności na choroby infekcyjne. To jak poradzimy sobie w walce z nieproszonymi intruzami, wirusami i bakteriami zależy od naszego sprawnie działającego układu odpornościowego.

Układ odpornościowy - jak działa?

Układ odpornościowy składa się z wielu komórek, tkanek, struktur i barier fizycznych. W zwalczaniu patogenów układ odpornościowy człowieka wykorzystuje dwa mechanizmy: odporność wrodzoną, nieswoistą i nabytą, swoistą. Pierwszą linię obrony stanowi odporność wrodzona, która wiąże się z występowaniem naturalnych barier ochronnych przed różnymi patogenami. Do barier ochronnych należą bariery anatomiczne (skóra, błony śluzowe, nabłonek orzęsiony dróg oddechowych, a także ślina, łzy, śluz). Również do barier ochronnych należy: sok żołądkowy, kwaśne ph skóry, wydzieliny gruczołów łojowych i potowych. Odpowiedź organizmu na infekcje jest natychmiastowa i rozpoczyna się już po kilku godzinach od infekcji.

Odporność organizmu

W odpowiedzi wrodzonej biorą również udział komórki układu odpornościowego np. makrofagi, granulocyty, monocyty, komórki NK, białka dopełniacza, interferon. Odporność nieswoista powstaje w chwili narodzin i nie jest skierowana przeciwko konkretnym patogenom.

Odporność swoista powstaje w czasie rozwoju osobniczego i jest skierowana przeciwko konkretnym antygenom. Ten rodzaj odporności funkcjonuje dzięki aktywności limfocytów T i B. Obejmuje zarówno odpowiedź typu komórkowego z udziałem limfocytów T, jak i hormonalnego z udziałem przeciwciał produkowanych przez limfocyty B. 

Czynniki odgrywające kluczową rolę w kształtowaniu prawidłowej odpowiedzi immunologicznej

• Codzienna dieta,
• Zdrowy i silny mikrobiom,
• Brak stresu,
• Umiarkowana sprawność fizyczna.

Wzmacnianie układu odpornościowego jest ważne każdego dnia. Spożywając żywność naturalną, dostarczamy układowi immunologicznemu koniecznych do jego sprawnego funkcjonowania witamin, mikroelementów i związków bioaktywnych. Największą rolę we wzmocnieniu układu odpornościowego wykazują witaminy A, B6, B12, kwas foliowy czyli inaczej witamina B9 lub witamina B11 oraz witamina C i witamina D. Najlepsze źródło tych witamin stanowią warzywa. Podobnie mikroskładniki cynk, selen, miedź, magnez i żelazo wspierają każdy rodzaj odporności. Ich źródłem również są warzywa ekologiczne, które w stosunku do warzyw pochodzących z upraw konwencjonalnych zawierają wyższą zawartość żelaza o 20%, o 30% więcej magnezu, o 14% więcej fosforu i aż o 120% więcej związków bioaktywnych.

Dieta a wzmocnienie odporności

Żywność konwencjonalna to w dużej mierze żywność przetworzona przemysłowo zawierająca w swoim składzie dodatki do żywności tj: słodziki, konserwanty, wzmacniacze smaku i inne. Spożywanie żywności przetworzonej nie pokrywa optymalnego zapotrzebowania na podstawowe składniki odżywcze jak witaminy, mikroelementy, fitoskładniki. Niedobór mikroelementów jest trudny do rozpoznania. Złe odżywianie zwiększa podatność na infekcje, może doprowadzić do ich zaostrzenia a nawet do zgonu. Może to być jedno z wyjaśnień wyższego ryzyka i poważnych skutków zakażenia SARS-Cov-2 u osób starszych, osób z chorobami współistniejącymi, przyjmującymi leki, palaczy, osób narażonych na stres i inne czynniki. Mikroskładniki odżywcze podane w optymalnych ilościach są katalizatorem wielu reakcji metabolicznych, które warunkują skuteczną odpowiedź immunologiczną w tym syntezę i funkcjonowanie komórek odpornościowych, rozpoznają i wychwytują patogeny oraz wytwarzają przeciwciała.

Nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 i omega 6 z zachowaniem proporcji między nimi również odgrywają istotną rolę w modulowaniu układu odpornościowego np.aktywują limfocyty B, hamują migrację netrofili, hamują produkcję cytokinin.

Wpływ zdrowego i silnego mikrobiomu na układ odpornościowy

Mikrobiota żyjące w jelitach tworzą wyjątkowy związek z naszym układem odpornościowym. W skład mikrobiomu wchodzą bakterie, grzyby i archeony, które znajdują się w stałym kontakcie z częścią układu odpornościowego w jelitach. Dialog między mikrobiotą, a układem odpornościowym pomaga organizmowi odróżnić ciała obce np. składniki pokarmowe od groźnych np. Salmonelli. Wpływ mikrobioty na układ odpornościowy nie zawęża się tylko do jelit, ponieważ elementy układu immunologicznego krążące w całym organizmie także komunikują się z mikrobiotą Mikrobiota bierze udział w ochronie śluzówek oraz w budowaniu bariery jelitowej. Na powierzchni nabłonka w przewodzie pokarmowym odpowiednia ilość bakterii tworzy biofilm, który uszczelnia jelita. Uszczelniony nabłonek hamuje przenikanie mikroorganizmów i substancji alergizujących. W jelicie występują bakterie probiotyczne, które stymulują komórki nabłonka jelit do syntezy mucyny. Mucyna tworzy śluz, który chroni nabłonek jelitowy przed bakteriami patogennymi i ich toksynami. Bakterie probiotyczne blokują receptory rozpoznawane przez bakterie chorobotwórcze co utrudnia im dotarcie do warstwy nabłonka jelit i przekroczenie bariery jelitowej. Wydzielane przez bakterie chorobotwórcze metabolity zwane probiotykami wykazują działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwbakteryjne,
• przeciwnowotworowe,
• proapoptyczne i antyproliferacyjne,
• antyangiogenne i przeciwutleniające.

Występująca w organiżmie człowieka sieć powiązań między mikrobiotą a komórkami naszego ciała umożliwia przesyłanie sygnału i porozumiewanie się bakterii z ‘’gospodarzem” i gospodarza z bakteriami, np. oś - jelito - wątroba - mózg.

Skuteczne funkcjonowanie układu odpornościowego zostaje zakłócone, gdy równowaga mikrobioty w przewodzie pokarmowym zostaje zaburzona z następujących przyczyn:

• w wyniku stosowania antybiotykoterapii,
• okresowego lub stałego przyjmowania leków,
• spożywania wysoko przetworzonej żywności,
• niedożywienia organizmu,
• stanu fizjologicznego organizmu (radości, stresu, zmęczenia, nadmiernej aktywności fizycznej).

Dysbioza w obrębie mikrobioty może skutkować wystąpieniem chorób infekcyjnych oraz różnych chorób cywilizacyjnych jak nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory. Aby zapewnić równowagę mikrobioty i zachować sprawny układ odpornościowy, należy sięgnąć po suplementy diety zawierające w swoim składzie probiotyki, prebiotyki i postbiotyki. Probiotyki to bakterie probiotyczne np. Lactobacillus, Bifidobacterium. Prebiotyki to substancje roślinne np. frukooligosacharydy stanowiące pożywkę dla bakterii probiotycznych. Postbiotyki czyli metabolity bakterii probiotycznych o szerokim prozdrowotnym spektrum działania na organizm człowieka.

Dbając o nasz układ opornościowy starajmy się zastąpić syntetyczne antybiotyki naturalnymi. Spożywając czosnek, cebulę czy oregano, które zawierają fitoncydy o działaniu antybiotycznym, w naturalny sposób niszczymy wirusy i bakterie.

Wpływ stresu na układ immunologiczny

Reakcjom stresowym towarzyszy wydzielanie różnych hormonów, które generują stany zapalne. Stany zapalne osłabiają działanie układu odpornościowego.

Aktywność fizyczna i jej wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego

Sport oddziałuje na odporność naszego organizmu wpływając na funkcjonowanie naszego ciała także na poziomie komórkowym. Wpływ aktywności fizycznej na układ odpornościowy sprowadza się do pobudzenia pracy układu oddechowego i sercowo-naczyniowego. Sprawne krążenie krwi i dotlenienie całego organizmu, a także usprawnianie wentylacji płuc wzmacniają nasz układ odpornościowy. Należy pamiętać, że tylko umiarkowana aktywność fizyczna jest dobra dla naszego organizmu. Intensywne uprawianie sportu może działać w przeciwny sposób prowadząc do wytworzenia zbyt dużej ilości kortyzolu w naszym organizmie, a to osłabi nasz układ odpornościowy.

Raporty o jakości żywności

Wzmacnianie sprawności układu odpornościowego jest już dzisiaj nie modą ale koniecznością, co potwierdzają następujące raporty o jakości żywności:

Raport EFSA

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności podał, że 44% żywności sprzedawanej w UE zawiera pestycydy, w tym 28% zawiera mieszanki nawet do 30 różnych związków chemicznych. Najwięcej znajduje się w bananach (61 %), winogronach (60%), i papryce (22%). Żywność w UE zawiera 354 różnych chemicznych pestycydów. Jest największa liczba odnotowana kiedykolwiek.

Raport EFSA już z 2008 roku wykazał, że 23 pestycydy zawarte w żywności były obecne w ilościach zagrażających zdrowiu.

Raport NIK

Najwyższa Izba Kontroli 2019 r. przedstawiła raport występowania w żywności dodatków do żywności oznaczanych literą „E”. Kontrola dotyczyła m.in.:

- braku rzetelnej informacji na etykietach produktu o ilości zastosowanego dodatku w danym produkcie, ani o tym, jakie jest odniesienie zastosowanej ilości do maksymalnej ilości określonej w rozporządzeniu nr 1333/2008 UE o dodatkach do żywności.

- braku analizy zawartości wszystkich substancji dodatkowych w danej próbce żywności. Wskazano także dodatki z listy E, które mogą wywołać alergie np. barwniki, niektóre substancje konserwujące, wstrząs anafilaktyczny, czy działanie pronowotworowe, substancje konserwujące.

- kontrola również wykazała, że narażenie populacji polskiej na azotyny u znacznej części badanych przekracza 100% dopuszczalne dzienne spożycie, głównie u najmłodszych dzieci 160,8% ADI i mężczyzn w wieku 18-74 lat 121,8% ADI. U 5% populacji narażenie na azotyny mieściło się w granicach od 183%. U kobiet w wieku powyżej 75 lat do aż 562% u dzieci w wieku 3 lat.

Literatura

1. https://zdrowejelita.edu.pl - Mikroflora jelitowa a nasz system odpornościowy/dostępność 20.09. 2022/.
2. Rakowska M.,Lichosik i wsp. – Wpływ mikrobioty na zdrowie człowieka.Pediatr.Med.Rodz.,2016,12 /4/,404-412.
3. Sonnenburg J.,Sonnenburg E.-Zdrowie zaczyna się w brzuchu. Galaktyka .2015.
4. https:www.dr–rath–education.org./covid – 19/ Niedzwiecki A. Rath M.,dostępność 20.09 2022.
5. https://biokurier pl. - Polski rynek żywności ekologicznej 06 .07.2021.
6. Gov.pl. EFSA - Roczny raport z badań pozostałości pestycydów w żywności UE./dostępność 22.09 2022/.
7. https/nik.gov.pl – Raport NIK –„E” w żywności bez kontroli